Pancratiuskerk

Tot ver in de 20ste eeuw was er in Haaksbergen maar één katholieke kerk: de St.-Pancratiuskerk op de Markt. Deze van oorsprong middeleeuwse kerk is de oudste, nog bestaande van Haaksbergen.

Toch gaat de ouderdom van de meeste onderdelen niet meer terug tot de middeleeuwen, omdat het gebouw aan het einde van de 19de eeuw een ingrijpende restauratie en een omvangrijke uitbreiding heeft ondergaan. Desondanks is men het in de middeleeuwen gebruikte bouwmateriaal, Bentheimer zandsteen, ook bij de uitbreiding trouw gebleven. Daarom is de kerk het meest zuidelijke voorbeeld in Nederland van een vrijwel volledig in zandsteen uitgevoerd bedehuis. In de middeleeuwen was het gebruikelijk, dat een kerk werd omgeven door een begraafplaats: het kerkhof. Daarom staat deze vrij, zoals ook nu nog steeds het geval is. Tijdens de openstellingen is er een gids aanwezig.

Gedenksteen Tijdens de bevrijding op 1 april 1945 werd een steen uit de steunbeer van de St. Pancratiuskerk beschadigd. De pastoor liet daar een gedenksteen plaatsen met de tekst: LIBERATIO A VI TEUTONICA A O MCMXLV.I.IV, ofwel: Bevrijd van de Duitsers anno 1945-01-04.

Inscriptie in de kerkklok "Mijn voorganger, door 's vijands nijd geroofd, gesmolten tot kanon, vervang ik thans, in groote dank, omvat mijn roep de vrijheidsklank." In april 1949 werd er een nieuwe klok opgehangen nadat het vorige exemplaar door de Duitsers was omgesmolten tot oorlogsmaterieel. De gemeente deed een oproep aan de ingezetenen van het dorp een passende inscriptie te bedenken voor de klok. Wil Hekhuysen uit Apeldoorn dreigde in de oorlog te worden uitgezonden naar een werkkamp in Riga en besloot derhalve onder te duiken. Hij belandde uiteindelijk in Haaksbergen. Aangezien de oud-Amsterdammer officieel niet stond ingeschreven als Haaksbergenaar mocht hij eigenlijk niet meedoen, maar leverde onder het pseudoniem 'NNN' toch een bijdrage in. Zestig jaar na dato is pas bekend geworden dat hij de bedenker van de tekst was doordat oud-Haaksbergenaar Ronald Floors bij toeval in gesprek raakte met Wil Hekhuysen.